Międzynarodowy Rezerwat Biosfery UNESCO „Polesie Zachodnie” powołano w maju 2002 roku. Jest to pierwszy na świecie Rezerwat, który swoje powstanie w dużej mierze zawdzięcza działaniom organizacji pozarządowych i samorządowych. Bardzo dużą rolę odegrały przy tym inicjatywy podejmowane przez Ekologiczny Klub UNESCO z Piask (Pracownia na Rzecz Bioróżnorodności), którym kierował Janusz Kuśmierczyk oraz Towarzystwa Lwa ze Lwowa. Jest to drugi na świecie (po Karpatach Wschodnich) trójpaństwowy Rezerwat Biosfery. Obejmuje on przygraniczne rejony Polesia na styku granic trzech państw – Białorusi, Polski i Ukrainy. Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie” obejmuje w granicach Polski znaczną część Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej oraz niewielkie fragmenty Zaklęsłości Sosnowickiej, Równiny Parczewskiej, Garbu Włodawskiego i Pagórów Chełmskich. Jest to teren największego w Polsce zgrupowania jezior, nie mających glacjalnego pochodzenia. Niewielkie różnice wysokości oraz płytkie zaleganie wód gruntowych powodują, że dużo jest tutaj obszarów podmokłych – bagien i torfowisk. Teren Rezerwatu położony jest na przecięciu dwóch ważnych europejskich korytarzy ekologicznych. Pierwszy z nich o przebiegu równoleżnikowym łączy Europę Wschodnią z Zachodnią poprzez Polesie, Pradolinę Wieprza z doliną Wisły; drugi – przebiega południkowo wzdłuż doliny rzeki Bug i łączy poprzez doliny rzek Dniestru (na południu; Ukraina), Sanu i dolinę Wisły, Region Pontyjski (Czarnomorski) z Europą Północną. Położenie w węźle ekologicznym sprawia, że Polesie Zachodnie jest obszarem prawdziwej mozaiki siedlisk i zbiorowisk roślinnych. Spotykamy tutaj wszystkie typy torfowisk, łącznie z rzadkimi torfowiskami węglanowymi, mającymi wyjątkowe wartości przyrodnicze. Zachowały się na tym terenie niewielkie zespoły tundry i lasotundry, wysunięte najdalej na południo-zachód w Europie.

[Show as slideshow]

Rzeźba terenu jest ściśle związana z okresem zlodowaceń. Przypuszcza się, że obszar ten zlodowacony był czterokrotnie w starszym okresie glacjalnym. Na powierzchni nie zachowały się jednak żadne wyraźne formy rzeźby z tego okresu. Uległy one zniszczeniu w czasie ostatnich zlodowaceń. Z tego okresu pochodzą zachowane na obszarze Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej kemy i ozy oraz rozległe równiny sandrowe. Są to formy akumulacji związane z odpływającymi wodami topniejącego lodowca. Po okresie glacjalnym pozostały warstwy osadów o różnej miąższości (0 –80 m grubości). Tylko w kilku miejscach na wzgórzach ukazują się skały starsze od czwartorzędu. Wśród osadów plejstoceńskich dominują piaski i mułki pochodzące z akumulacji rzecznej oraz jeziornej. W obniżeniach terenu wykształciły się współczesne (holoceńskie) osady w postaci torfów, gytii i kredy jeziornej. Płytkie zaleganie warstw o słabej przepuszczalności oraz płaskość terenu nie sprzyja odpływowi i powoduje gromadzenie się wody w zagłębieniach. Sprawia to, że istotną rolę w krajobrazie Polesia odgrywają torfowiska, bagna oraz jeziora. Na obszarze Rezerwatu Biosfery znajduje się 61 jezior naturalnych oraz 6, zmienionych w zbiorniki retencyjne. Podobnie jest po ukraińskiej stronie Bugu w Szackim Parku Narodowym, który również jest Rezerwatem Biosfery. Znajduje się tam ponad 30 jezior, z których część rozmiarami znacznie przewyższa jeziora Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Największe z nich, Świtaź (przez Polaków często mylone z mickiewiczowskim Jeziorem Świteź na Białorusi) zajmuje powierzchnię około 2850 ha i osiąga 55 m głębokości. Jest to drugie. Co do wielkości i najgłębsze naturalne jezioro Ukrainy. Stosunki wodne tego terenu uległy znacznym zmianom w wyniku przeprowadzonych melioracji i osuszania. Korzyści dla rolnictwa okazały się niewielkie w stosunku do nakładów, związanych z tymi działaniami. Efektem było zniknięcie części obszarów bagiennych i torfowisk. Niektóre z nich utracono bezpowrotnie. Obecnie prowadzi się prace zmierzające do renaturalizacji tych obszarów, np. poprzez podniesienie poziomu wód gruntowych. O unikalności przyrodniczej Polesia Zachodniego świadczy nagromadzenie gatunków roślin północnych (ok. 150 gatunków), a jednocześnie obecność wielu roślin strefy atlantyckiej (25 gatunków), wschodniokontynentalnej (43 gatunki) i południowej (30 gatunków). Stwierdzono tu występowanie wielu rzadkich i chronionych roślin, w tym z polskiej ”Czerwonej Księgi Roślin”. Z osobliwości tego terenu warto wymienić rosiczki Drosera sp., aldrowandę pęcherzykowatą Aldrovanda vesiculosa, brzozę niską Betula humilis, wierzbę lapońską Salix lapponum i wierzbę borówkolistną Salix myrtilloides. Bogaty jest również świat zwierząt zamieszkujących tereny Polesia. Bardzo dobre warunki bytowania znajduje tu ptactwo. Uważny i cierpliwy obserwator będzie mógł wytropić ptaki, niemal nie spotykane w innych regionach Polski. Gniazdują tutaj wodniczka Acrocepalus paludicola, dubelt Scolopax rusticola, cietrzew Lyrurus tetrix, bąk Botaurus stellaris, kulik wielki Numenius arquata, żuraw Grus grus (symbol Poleskiego Parku Narodowego), bocian czarny Ciconia nigra, orlik krzykliwy Aquila pomarina. Oprócz ptaków spotkamy także inne większe zwierzęta – łosia Alces alces, sarnę Capreolus capreolus, jelenia Cervus elaphus. Do polskiej „Czerwonej Księgi Zwierząt” wpisano kilkadziesiąt gatunków występujących na Polesiu Zachodnim. Osobliwością tego regionu jest żółw błotny Emys orbicularis. Jego populacja skupia się głównie w dorzeczu rzeki Tarasienki w Rezerwacie „Żółwiowe Błota”. Jest ona jednym z największych i ostatnich skupisk tego gatunku nie tylko w Polsce, ale również w Europie. Prowadzone są prace zmierzające do utrzymania, bądź zwiększenia liczebności populacji. Z innych osobliwości faunistycznych tego terenu warto wspomnieć ropuchę paskówkę Bufo calamita oraz bardzo rzadką strzeblę przekopową Phoxinus percunurus, występującą w torfiankach. Obszar Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie” jest również cenną ostoją zanikających już w Europie gatunków i odmian roślin uprawnych oraz zwierząt hodowlanych. Polska część Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie” zajmuje obszar blisko 140 tys. ha. W strefie centralnej (core zone) znajdują się ściśle chronione, bezludne obszary leśne i bagienne, leżące w granicach Poleskiego Parku Narodowego lub istniejących rezerwatów przyrody. Strefa ta obejmuje obszar ponad 5,2 tys. ha (ok. 3,7% powierzchni MRB). Są w niej realizowane progrmy przyrodnicze i badawcze. Strefa buforowa obejmuje pozostałe części Poleskiego PN, jego otulinę oraz tereny Sobiborskiego Parku Krajobrazowego. Zajmuje ona ponad 43 tys. ha (blisko 31 % pow. MRB). Obszary strefy centralnej i buforowej w spójną całość łączy strefa przejściowa, stanowiąca pozostałą część Rezerwatu. Obejmuje ona m.in. unikalne krajobrazy doliny Bugu, które nie zostały włączone do utworzonego w ich bezpośrednim sąsiedztwie Sobiborskiego Parku Krajobrazowego. Strefa centralna Rezerwatu nie stanowi jednej całości. MRB należy więc do rezerwatów złożonych, wieloośrodkowych (cluster biosphere reserve). Dzięki temu może on dobrze spełniać wymogi stawiane przez UNESCO. Może chronić systemy ekologiczne biomu oraz różnorodność ekosystemów i gatunków zagrożonych w skali kontynentu i świata. Rezerwat umożliwia także zachowanie swoistych, niepowtarzalnych cech krajobrazu przyrodniczego i kulturowego oraz promowanie zasad zrównoważonego rozwoju. Teren MRB to obszar przenikania kultur – wschodniej i zachodniej. Obok siebie żyją tu Polacy i Ukraińcy, wyznawcy katolicyzmu i prawosławia. Po trzeciej wielkiej kulturze Kresów – Żydach pozostały już tylko nieliczne ślady i wspomnienia.